MARKANIN KULLANILMAMASI SEBEBİYLE İPTALİ

1. Giriş

Marka; ekonomik yaşamda mal ve hizmetlerin kaynağını göstermekte, ayırt edicilik işlevi ile tüketicinin tercihlerini yönlendirmekte ve işletmeler arasında sağlıklı rekabeti tesis etmektedir. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri hukuk sisteminde; markanın kullanımı ile alakalı olarak marka sahibi tarafından "kullanım beyanı" adı altında belli periyotlarda beyan verilmesi gerekmektedir. Ancak ülkemizin de içinde bulunduğu Kıta Avrupası Hukuk Sisteminde doğrudan markanın kullanımı ile alakalı beyan verilmesi söz konusu olmamakla birlikte, markanın kullanılmaması halinde dolaylı olarak birtakım yaptırımlar ön görülmüştür. Örneğin; Sınai Mülkiyet Kanunun 19. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenen "Kullanım İspatı" kurumuna göre, bir marka itirazı yahut hükümsüzlük davası açılması halinde karşı tarafın, marka itirazı yapan veya davayı açan kişiden markasını kullandığını ispat etmesini isteme hakkına sahiptir. Markanın kullanılmamasının diğer bir sonucu ise; markanın iptal edilmesi yaptırımı ile karşı karşıya kalmaktır.

Markanın kullanılmaması, hem hak kaybına hem de iptal yaptırımına yol açabilecek nitelikte olup yalnızca marka sahibinin değil, piyasanın ve tüketicinin de korunmasını hedefler. Uluslararası sistemlerde olduğu gibi Türk hukukunda da kullanım zorunluluğunun amacı, “kayıtlı fakat atıl markaların” sicilde yer işgal etmesini engellemek, rekabeti canlı tutmak ve piyasada işlevsel olmayan işaretleri koruma dışı bırakmaktır.

2. Hukuki Düzenleme

Markanın kullanılmaması sebebiyle iptali SMK’nın 9. ve 26. maddelerinde düzenlenmiştir. SMK'nın 9. maddesinde; markanın kullanılmasının ne anlama geldiği, kullanımın kapsamı, hangi durumların kullanım sayılacağı gibi hususlar düzenlenmiştir. SMK'nın 26. maddesinde ise; markanın iptal halleri, iptalin yöntemi ve sonuçları düzenlenmiştir. Bu maddede 4 adet iptali nedeni sayılmış olup yazımızın konusu "markanın kullanılmaması" olduğundan yalnızca (a) bendi incelenecektir.

SMK madde 9: (1) Tescil tarihinden itibaren beş yıl içinde haklı bir sebep olmadan tescil edildiği mal veya hizmetler bakımından marka sahibi tarafından Türkiye’de ciddi biçimde kullanılmayan ya da kullanımına beş yıl kesintisiz ara verilen markanın iptaline karar verilir.

(2) Aşağıda belirtilen durumlar da birinci fıkra anlamında markayı kullanma kabul edilir:

a) Markanın ayırt edici karakteri değiştirilmeden farklı unsurlarla kullanılması.

b) Markanın sadece ihracat amacıyla mal veya ambalajlarında kullanılması.

(3) Markanın, marka sahibinin izni ile kullanılması da marka sahibi tarafından kullanım olarak kabul edilir.

SMK madde 26: (1) Aşağıdaki hâllerde talep üzerine Kurum tarafından markanın iptaline karar verilir:

a) 9 uncu maddenin birinci fıkrasında belirtilen hâllerin mevcut olması.

...

(2) İlgili kişiler, Kurumdan markanın iptalini isteyebilir.

(3) Marka iptal talepleri, talep tarihinde sicilde marka sahibi olarak kayıtlı kişilere veya hukuki haleflerine karşı ileri sürülür.

(4) Markanın, beş yıllık sürenin dolması ile iptal talebinin Kuruma sunulduğu tarih arasında tescil edildiği mal veya hizmetler bakımından ciddi biçimde kullanılmış olması hâlinde, birinci fıkranın (a) bendine ilişkin iptal talepleri reddedilir. İptal talebinde bulunulacağı düşünülerek kullanım gerçekleşmişse talebin Kuruma sunulmasından önceki üç ay içinde gerçekleşen kullanım dikkate alınmaz.

(5) İptal hâlleri, markanın tescil edildiği bir kısım mal veya hizmete ilişkin bulunuyorsa, sadece o mal veya hizmet yönünden kısmi iptale karar verilir. Marka örneğini değiştirecek biçimde iptal kararı verilemez.

(6) İptal incelemesi sırasında hak sahibinin değişmesi hâlinde, sicilde hak sahibi olarak görünen kişiye karşı işlemlere devam edilir.

(7) İptal talepleri, iptali istenen markanın sahibine tebliğ edilir. Marka sahibi bir ay içinde talebe ilişkin delillerini ve cevaplarını Kuruma sunar. Söz konusu bir aylık süre içinde talep edilmesi hâlinde Kurum bir aya kadar ek süre verir. Kurum gerekli gördüğü takdirde ek bilgi ve belge sunulmasını isteyebilir. Kurum, iddia ve savunmalar ile sunulan deliller çerçevesinde dosya üzerinden kararını verir.

3. Ciddi Kullanım Kavramı

3.1. Kavramın İçeriği markanın kullanılmaması sebebiyle iptali

Ciddi kullanım, markaya sağlanan korumayı sürdürmek amacıyla sembolik veya göstermelik şekilde kullanılması değil; ticari hayatta ekonomik bir amaca yönelik, gerçek ve etkin biçimde kullanılmasıdır.

3.2. Kullanımın Unsurları

Bir kullanımın ciddi kabul edilebilmesi için:

1. Tescilli mal veya hizmetlerle bağlantılı olması,

2. Pazarda varlık gösterme amacı taşıması,

3. Türkiye’de gerçekleşmesi,

4. Beş yıllık süre içinde yapılmış olması,

5. Markanın ayırt edici karakterinin korunması

gerekmektedir.

4. Markanın Kullanılmamasının Haklı Nedenleri

Haklı nedenler, marka sahibinin kontrolü dışında gelişen ve markanın ekonomik hayata katılmasını objektif olarak imkânsız hale getiren olağanüstü durumlardır. Örneğin:

• İthalat yasakları, idari düzenlemeler,

• Ambargo, uluslararası ticaret kısıtlamaları,

• Savaş, uzun süreli doğal afetler,

• Üretimi tamamen engelleyen hukuki zorunluluklar

haklı neden kapsamında değerlendirilebilir.

Buna karşılık:

• Ekonomik kriz,

• Ticari tercihler,

• Pazarlama stratejileri,

• Üretime ara verilmesi

haklı neden oluşturmaz.

5. İspat Yükü ve Deliller

Markanın kullanıldığını ispat yükü, iptal talebi karşısında her zaman marka sahibine aittir.

Delillerin somut, tarihli ve objektif olması gerekir. Uygulamada en fazla kabul gören deliller:

• Faturalar, irsaliyeler

• Reklam kampanyaları, kataloglar

• İnternet satış kayıtları

• Ürün ambalajları ve etiketleri

• Sosyal medya ve e-ticaret kayıtları

• Bayilik sözleşmeleri ve stok belgeleri

6. İptal Kararının Sonuçları

Kullanılmama nedeniyle verilen iptal kararının sonuçları:

1. Marka tescilinin geçerliliğinin sona ermesi,

2. Sicil etkisinin ileri yönlü olarak kalkması (ex nunc),

3. Üçüncü kişiler için yeni tescil imkânının doğmasıdır.

Karar geçmişe etkili değildir; ancak talep üzerine, iptal hallerinin daha önceki bir tarihte doğmuş olması halinde iptal kararının bu tarihten itibaren etkili olacağına karar verilebilir.

7. İptal Talebi

Sınai Mülkiyet Kanununun 26 ve 192/1-a maddesi gereği 10.02.2024 tarihinden itibaren iptal başvuruları Türk Patent ve Marka Kurumundan talep edilecektir.

8. Yargıtay Kararları

-Yargıtay 11. HD. 2007/3234 E., 2008/5432 K., 22.04.2008 tarihli kararında; markanın Türkiye sınırları içerisinde kullanılmadığından bahisle markanın iptaline karar verilmiştir.

"Mahkemece, iddia, savunma ve tüm dosya kapsamına göre, davalının adına tescilli markasının soyut lisans sözleşmesi ile ülke dışında başka bir şirkete vermesi ve yabancı ülkede kullanılmasının Türkiye’de kullanıldığı sonucunu doğurmayacağı, bu nedenle markanın tescil edildiği 16.8.2000 tarihinden dava tarihine kadar olan 5 yıllık süre içinde amacına uygun olarak kullanıldığının davalı tarafından kanıtlanamadığı gerekçesiyle, davanın kabulü ile, davalı adına tescilli markanın hükümsüzlüğüne karar verilmiştir."

-Yargıtay 11. HD. 2011/11201 E., 2011/15344 K., 17.11.2011 tarihli kararında; markanın kullanımının, tescilli olduğu sınıflarda olmaması nedeniyle markanın iptaline karar verilmiştir.

"Mahkemece, davacının 12.12.2000 tarihli "Pegasus" ibareli markasının tescil tarihi itibari ile 35. sınıftaki reklam hizmetleri ile 37. sınıftaki mobilyacılık hizmetlerini içeren hizmet markası olarak tescilli olduğu, hizmet markasının fonksiyonunun bir işletmenin sunduğu hizmeti bir başka işletmenin sunduğu hizmetten ayırt etmek olduğu davalının "Pegasus" tanıtıcı işaretini üretim ve satışını gerçekleştirdiği mobilya ürünlerinde bir mobilya takımı veya ürünü modeli olarak ayrıca bu ürünlerin tanıtımına ve satışına ilişkin iş evraklarında kullanıldığı bu kullanım biçiminin ticaret markasına tekabül ettiği ancak ticaret markası olarak kullanılmasının hizmet markası olarak kullanımının yerine geçmeyeceği son beş yıllık zaman zarfında markanın tescil edildi 35. ve 37. sınıf hizmetler için pazar yaratmak yahut mevcut pazarı korumak amacıyla markanın temel işlevine uygun olarak anılan hizmetlerin menşeini garanti edecek şekilde ciddi biçimde gerçekleşen kullanımının ispat edilemedi gerekçesiyle davanın kabulüne..."

8. Sonuç

Markanın kullanılmaması sebebiyle iptal kurumu, marka sicilinin güncelliğini koruması, rekabetin canlı kalması, ekonomik işlevini yitiren markaların terkin edilmesi işlevlerinin yerine getirilmesi adına ihdas edilmiştir. 10.01.2024 tarihinden önce, marka iptalleri mahkemeler nezdinde dava açılmak suretiyle talep edilirken, bu tarihten sonra Türk Patent ve Marka Kurumundan talep edilmektedir. Markanın iptali talepleri; teknik bilgi ve uzmanlık gerektirdiğinden, alanında uzman avukat yahut marka vekilinden destek alınmalıdır.